Emir kipi, fiilin
yapılmasını dileyen veya emreden isteme kipidir. Kürtçede, fiillerin Dema
Niha’da nasıl çekildiklerini bilmek, Raweya Fermanî olarak nasıl çekildiklerini
bilme ve anlamada kolaylık sağlayacaktır.
Hatırlayacağınız gibi, Dema Niha’da ekimiz ‘di’ idi, Raweya Fermanî
içinse ‘bi’ ekini kullanırız. Özcesi, bir çok fiilde, Dema Niha
çekimini bildiğiniz bir fiilden ‘di’yi atıp yerine ‘bi’ koyduğunuzda raweya
fermanî çekimini elde ederiz. (Bazı fiiller –bi eki almadan emir kipi şeklinde çekilirler, o yüzden ‘bir çok’
diye belirttim, onları aşağıda açıklayacağım.)
Kürtçe filllerin şimdiki
zamandaki kökünü göstererek, raweya fermanî çekimlerini yapalım şimdi de;
1) yalın fiillerde emir
kipi çekimi;
Birin
(Götürmek) : Bu fiilde mastar eki –irin’dir. Onu attığımızda geriye ‘b’ kalır. Bu kökün önüne –bi
ekini, sonunaysa, tekil şahıs (sen) ise –e
, çoğul şahıs (siz) ise –in, getirerek
emir kipinde çekimini yapmış oluruz. Bi-b-e => Bibe! (Götür!)
Birîn (Kesmek) : Bu fiilde mastar eki –în’dir. Onu atınca geriye ‘bir’ kalır. Bu kökün önüne –bi ekini, sonunaysa tekil şahıs (sen) ise –e , çoğul şahıs (siz) ise –in getirerek çekimi yapmış oluruz. Bi-bir-e=> Bibire! (Kes!)
2) –andin ile biten
fiiller;
Şandin
(Göndermek) : Bu fiilde –andin’ı atınca geriye ‘ş’
kökü kalır; başına -bi getirirsek; bi-ş elde etmiş oluruz, yalınlarda
yaptığımız gibi sonuna hemen zamir eki getirip bi-ş-e olarak çekemeyiz, çünkü
sonu –andin ile biten fiiller kökten sonra –în
eki alır, ancak onun arkasından tekil şahıs (sen) ise –e , çoğul şahıs (siz) ise –in
getiririz.. Şöyle ki; bi-ş-în-e=> Bişîne!
Weşandin (Silkelemek) : -andin’i attık, geriye –weş kaldı, başına –bi’yi getirdik; -biweş oldu. Hemen ardından –în ekimizi getiriyoruz; biweşîn; son olarak da tekil şahıs (sen) ise –e , çoğul şahıs (siz) ise –in getirdik miydi; bi-weş-în-e =>Biweşîne!
Pijandin (Pişirmek) Bi-pij-în-e=> Bipijîne!
Şewitandin (Yakmak) Bi-şewit-în-e=>Bişewitîne!
Ceribandin (Denemek) Bi-cerib-în-e=>Biceribîne!
Rijandin (Akıtmak/Dökmek) Bi-rij-în-e=>Birijîne!
3) -tin ile biten
fiiller;
Bu fiillerde eğer kökün
son hecesinde a ünlüsü varsa, bu durumda a
ünlüsünün yerini ê alır. Eğer fiilin
kökü f, s ya da ş gibi sert ünsüzlerden biriyle sona eriyorsa, bu ünsüzler zamir
eki ile birleşirken, v, z ya da j‘ye dönüşüp yumuşayabilir.
Bihîstin
(Duymak) : Kök hîs’tir.
Başına –bi getirir, sonuna da tekil
şahıs (sen) ise –e , çoğul şahıs
(siz) ise –in getiririz; bi-hîs-e
=> Bihîse! (Yaygın olarak Bibihîse! kullanılır)
Qeşartin
(Soymak) : Kök qeşar’dir;
fakat son hecede a ünlüsü olduğundan
ê’ye dönüşür ve “qeşêr” olur. Bi-qeşêr-e=> Biqeşêre!
Axaftin
(Konuşmak) : Kök axaf’tır; fakat a ünlüsü
ê’ye f ünsüzü de v’ye dönüşür
ve “axêv” halini alır.
Bi-axêv-e=> Biaxêve! (Biaxive
olarak da kullanılır)
Kuştin
(Öldürmek) : Kök kuş’tur; fakat sondaki ş
ünsüzü j’ye dönüşür ve “kuj” olur. Bi-kuj-e=> Bikuje!
Gestin (Isırmak) : Kök ges’tir, fakat s ünsüzü z’ye dönüşür ve “gez” olur. Bi- gez-e=> Bigeze!
Bijartin (Seçmek) Bi-bijêr-e=> Bibijêre! (a-ê dönüşümü)
Traştin (Yontmak) Bi-trêş-e=> Bitirêje! (a-ê / ş-j dönüşümü)
Parastin (Korumak) Bi-parês-e=>Biparêze! (a-ê / s-zdönüşümü)
Guhastin (Taşımak/Nakletmek) Bi-guhêz-e=>Biguhêze! (a-ê / s-z dönüşümü)
Guvaştin (Sıkıştırmak) Bi-guvêş-e=>Biguvêje! (a-ê / ş-v dönüşümü)
Mîstin (İşemek) Bi-mîz-e=> Bimîze! (s-z dönüşümü)
Gihaştin (Değmek) Bi-gihêj-e=>Bigihêje! (a-ê dönüşümü / ş-j dönüşümü)
4) -atin, -otin, -êtin’la
biten fiiller;
Bu fiiller êj, oş ve oj
eklerini alır.
Patin
(Pişirmek) : -atin’i
at, geriye –p kalır. Bi-p-êj-e=>Bipêje!
Dotin
(Sağmak) : -otin’i at geriye –d kalır. Bi-d-oş-e=>Bidoşe!
Avêtin
(Atmak) : -êtin’i at geriye –av kalır. Bi-av-êj-e=>Biavêje!
Firotin
(Satmak) Bi-fir-oş-e=>Bifroşe!
5) –istin’la biten
fiiller;
Bu tarz fiiller, zamir
çekimi ile kök arasına -ês ekini
alır.
Heristin
(Ezilmek) : -istin’i atarız geriye –her kalır. Bi-her-ês-e=>Biherêse!
Ristin
(Eğirmek) : -istin’i attık geriye –r kalır. Bi-r-ês-e=>Birêse!
6)
–iştin’la biten fiiller;
Hilperiştin
(Tırmanmak) : -iştin’i
atarız geriye “hilper” kalır.
Bi-hilper-e=>Bihilpere! (Hilperije! olarak da kullanılır)
7) –irin’la biten
fiiller;
Kirin
(Yapmak) : -irin’i
at, -k kalır. Bi-k-e=> Bike!
Birin
(Götürmek) : -irin’i at, -b kalır. Bi-b-e=>Bibe!
8)-în, -an, -ûn’la
biten fiiller;
Bu tarz fiiller çok
kolaydır; sonundaki –în, -an ya da –ûn attığımızda geriye kök kalır, başına
–bi, sonuna da zamir ekimizi ekledik mi çekimi elde etmiş oluruz.
Bezîn
(Koşmak): bi-bez-e=> Bibeze!
Barîn
(Yağmak):
Bi-bar-e=>Bibare!
Gerîn
(Gezmek): Bi-ger-e=> Bigere!
Kolan
(Kazmak): Bi-kol-e=> Bikole!
Dan
(Vermek): Bi-d-e=> Bide!
Kutan
(Dövmek): Bi-kut-e=>Bikute!
Çûn
(Gitmek): Bi-ç-e=>Biçe!
Bûn
(Olmak): Bi-b-e=>Bibe!
Kirîn
(Satın Almak) : Bi-kir-e=> Bikire!
Zanîn
(Bilmek): Bi-zan-e=> Bizane!
Nalîn
(İnlemek): Bi-nal-e=> Binale!
Nivîsîn
(Yazmak): Bi-nivis-e=> Binivise!
Pirsîn
(Sormak): Bi-pirs-e=> Bipirse!
Yukardaki kök ek şeklindeki
anlatımla çok fazla gramere boğdum farkındayım, ama bu şekilde bir anlam
yüklemek öğrenmeyi kolaylaştırır diye düşündüm. Öte türlü ezberlemekten başka
seçenek kalmıyor.
Şimdiyse ezberlemekten
başka seçenek olmayan çekimleri bir kurala dayanmayan fiillere bakalım:
Raweya Fermanî
|
||
Çêkirin
|
İmal
etm/Üretmek
|
çêke
|
Dadan
|
Kapamak/Kitlemek
|
dade
|
Dagirtin
|
Doldurmak
|
dagire
|
Daketin
|
İnmek
|
Dakeve
|
Damezirandin
|
Kurmak
|
Damezirîne
|
Daxistin
|
İndirmek/Düşürmek
|
Daxe
|
Rahiştin
|
Asılmak(bir
işe)
|
Rahêje
|
Raketin
|
Yatmak
|
Rakeve
|
Rakirin
|
Kaldırmak/Sökmek
|
Rake
|
Raxistin
|
Sermek/Döşemek
|
Raxe
|
Rûniştin
|
Oturmak
|
Rûne
|
Vebûn
|
Açılmak
|
Vebe
|
Vegerîn
|
Geri
dönmek
|
Vegere
|
Vegotin
|
Anlatmak
|
Vebêje
|
Vekirin
|
Açmak
|
Veke
|
Veqetandin
|
Ayırmak
|
Veqetîne
|
Veşartin
|
Saklamak
|
Veşêre
|
Wergerandin
|
Çeviri
yapmak
|
Wergerîn
|
Ajotin
|
Sürmek
|
Bajo
|
Anîn
|
Getirmek
|
Bîne
|
Dîtin
|
Görmek
|
Bibîne
|
Hatin
|
Gelmek
|
Bê
|
Hiştin
|
Bırakmak
|
Bihêle
|
Ketin
|
Düşmek
|
Bikeve
|
Man
|
Kalmak
|
Bimîne
|
Nivistin
|
Uyumak
|
Binive
|
Şûştin
|
Yıkamak
|
Bişo
|
Vexwarin
|
İçmek
|
Vexwe
|
Xwarin
|
Yemek
|
Bixwe
|
Xwestin
|
İstemek
|
Bixwaze
|
Zayîn/Zan
|
Doğurmak
|
Bizê
|
*Olumsuzluk
EKİ
Kürtçe emir kiplerinde
olumsuz eki “me”dir. Hînker ve
Bedirxan’ın kitabında bu şekilde kabul ediliyor. Fakat yaygın olarak “ne” kullanıldığından, aşağıdaki
tabloda ‘ne’ olarak çekimlenmiş
hallerine yer vereceğiz. Siz isterseniz ‘ne’yi atıp yerine ‘me’
getirebilirsiniz.
Lêker
|
Wate
|
Raweya Fermanî
|
Neyînî
|
Anîn
|
Getirmek
|
Bîne
|
Neyîne
|
Hêlan
|
Bırakmak/Terk etmek
|
Bihêle
|
Nehêle
|
Gotin
|
Söylemek
|
Bibêje
|
Nebêje
|
Xwarin
|
Yemek
|
Bixwe
|
Nexwe
|
Hatin
|
Gelmek
|
Bê
|
Neyê
|
Avêtin
|
Atmak
|
Biavêje
|
Neavêje
|
Bihîstin
|
Duymak
|
Bibihîze
|
Nebihîze
|
Bijartin
|
Seçmek
|
Bibijêre
|
Nebijêre
|
Biraştin
|
Izgara Etmek
|
Bibirêje
|
Nebirêje
|
Birin
|
Götürmek
|
Bibe
|
Nebe
|
Bûn
|
Olmak
|
Bibe
|
Nebe
|
Cûtin
|
Çiğnemek
|
Bicû
|
Necû
|
Çûn
|
Gitmek
|
Biçe
|
Neçe
|
Dayîn/Dan
|
Vermek
|
Bide
|
Nede
|
Dîtin
|
Görmek
|
Bibîne
|
Nebîne
|
Dotin
|
Sağmak
|
Bidoşe
|
Nedoşe
|
Firotin
|
Satmak
|
Bifiroşe
|
Nefiroşe
|
Gestin
|
Isırmak/Dişlemek
|
Bigeze
|
Negeze
|
Gihîştin
|
Ulaşmak/Olgunlaşmak
|
Bigihêje
|
Negihêje
|
Girtin
|
Yakalamak/Alıkoymak
|
Bigire
|
Negire
|
Guhartin
|
Değiştirmek
|
Biguhêre
|
Neguhêre
|
Guhastin
|
Aktarmak/Nakletmek
|
Biguhêze
|
Neguhêze
|
Guvaştin
|
Sıkmak
|
Biguvêşe
|
Neguvêşe
|
Hejmartin
|
Saymak
|
Bihejmêre
|
Nehejmêre
|
Hinartin
|
Göndermek/Yollamak
|
Bihinêre
|
Nehinêre
|
Ketin
|
Düşmek
|
Bikeve
|
Nekeve
|
Kirin
|
Yapmak
|
Bike
|
Neke
|
Kolan
|
Kazmak
|
Bikole
|
Nekole
|
Kuştin
|
Öldürmek
|
Bikuje
|
Nekuje
|
Kutan
|
Dövmek/Vurmak
|
Bikute
|
Nekute
|
Lîstin
|
Oynamak
|
Bilîze
|
Nelîze
|
Malaştin
|
Süpürmek/Silmek
|
Bimalêje
|
Nemalêje
|
Mayîn/Man
|
Kalmak
|
Bimîne
|
Nemîne
|
Mirin
|
Ölmek
|
Bimire
|
Nemire
|
Nivistin
|
Uyumak/Yatmak
|
Binive
|
Nelive
|
Pan
|
Beklemek
|
Bipê
|
Nepê
|
Parastin
|
Savunmak
|
Biparêze
|
Neparêze
|
Pişaftin
|
Eritmek/Asimile Etm.
|
Bipişêve
|
Nepişêve
|
Qefaltin
|
Yakalamak/Zapt etm.
|
Biqefêle
|
Neqefêle
|
Qeşartin
|
Soymak(Kabuğunu)
|
Biqeşêre
|
Neqeşêre
|
Rijandin
|
Dökmek
|
Birêje
|
Nerêje
|
Sotin
|
Yakmak
|
Bisoje
|
Nesoje
|
Stran
|
Şarkı söylemek
|
Bistrê
|
Nestrê
|
Şikestin
|
Kırılmak/Yenilmek
|
Bişikê
|
Neşikê
|
Şûştin
|
Yıkamak
|
Bişo
|
Neşo
|
Westan
|
Yorulmak
|
Biweste
|
Neweste
|
Xistin
|
Düşürmek/İndirmek
|
Bixe
|
Nexe
|
Xwendin
|
Okumak
|
Bixwîne
|
Nexwîne
|
Xwestin
|
İstemek
|
Bixwaze
|
Nexwaze
|
Zan
|
Doğmak/Doğurmak
|
Bizê
|
Nezê
|
Barîn
|
Yağmak
|
Bibare
|
Nebare
|
Bezîn
|
Koşmak
|
Bibeze
|
Nebeze
|
Borîn
|
Böğürmek
|
Bibore
|
Nebore
|
Civîn
|
Toplanmak
|
Bicive
|
Necive
|
Çinîn
|
Biçmek/Koparmak
|
Biçine
|
Neçine
|
Êşîn
|
Ağrımak
|
Biêşe
|
Neêşe
|
Firîn
|
Uçmak
|
Bifire
|
Nefire
|
Gerîn
|
Gezmek/Dolaşmak
|
Bigere
|
Negere
|
Guhêrin
|
Değişmek
|
Biguhere
|
Neguhere
|
Herikîn
|
Akmak
|
Biherike
|
Neherike
|
Karîn
|
Yapabilme/Edebilme
|
Bikare
|
Nekare
|
Kelîn
|
Kaynamak/Haşlanmak
|
Bikele
|
Nekele
|
Kenîn
|
Gülmek
|
Bikene
|
Nekene
|
Kirîn
|
Satın almak
|
Bikire
|
Nekire
|
Meşîn
|
Yürümek
|
Bimeşe
|
Nemeşe
|
Nasîn
|
Tanımak
|
Binase
|
Nenase
|
Nêrîn
|
Bakmak
|
Binêre
|
Nenêre
|
Nivîsîn
|
Yazmak
|
Binivîse
|
Nenivîse
|
Peyivîn
|
Konuşmak
|
Bipeyive
|
Nepeyive
|
Qedîn
|
Bitmek
|
Biqede
|
Neqede
|
Qerisîn
|
Sıkışmak/Donmak
|
Biqerise
|
Neqerise
|
Qetîn
|
Kopmak/Yırtılmak
|
Biqete
|
Neqete
|
Qewimîn
|
Meydana Gelmek
|
Biqewime
|
Neqewime
|
Revîn
|
Kaçmak
|
Bireve
|
Nereve
|
Şewitîn
|
Yanmak
|
Bişewite
|
Neşewite
|
Weşîn
|
Yayımlanmak/Dökülmek
|
Biweşe
|
Neweşe
|
Xebitîn
|
Çalışmak
|
Bixebite
|
Nexebite
|
Xeyîdîn
|
Küsmek
|
Bixeyide
|
Nexeyide
|
Barandin
|
Yağdırmak
|
Bibarîne
|
Nebarîne
|
Bezandin
|
Koşturmak
|
Bibezîne
|
Nebezîne
|
Ceribandin
|
Denemek/Sınamak
|
Biceribîne
|
Neceribîne
|
Civandin
|
Toplamak/Yığmak
|
Bicivîne
|
Necivîne
|
Çirandin
|
Yırtmak
|
Biçirîne
|
Neçirîne
|
Domandin
|
Devam etm/Sürdürmek
|
Bidomîne
|
Nedomîne
|
Êşandin
|
Acıtmak/Ağrıtmak
|
Biêşîne
|
Neêşine
|
Firandin
|
Uçurmak
|
Bifirîne
|
Nefirîne
|
Gerandin
|
Gezdirmek
|
Bigerîne
|
Negerîne
|
Guherandin
|
Değiştirmek
|
Biguherîne
|
Neguherîne
|
Herikandin
|
Akıtmak
|
Biherikîne
|
Neherikîne
|
Kişandin
|
Çekmek
|
Bikişîne
|
Nekişîne
|
Kelandin
|
Kaynatmak/Haşlamak
|
Bikelîne
|
Nekelîne
|
Kenandin
|
Güldürmek
|
Bikenîne
|
Nekenîne
|
Meşandin
|
Yürütmek
|
Bimeşîne
|
Nemeşîne
|
Nasandin
|
Tanıtmak
|
Binasîne
|
Nenasîne
|
Peyivandin
|
Konuşturmak
|
Bipeyivîne
|
Nepeyivîne
|
Qedandin
|
Bitirmek
|
Biqedîne
|
Neqedîne
|
Qerisandin
|
Sıkıştırmak/Dondurmak
|
Biqerisîne
|
Neqerisîne
|
Qetandin
|
Koparmak/Yırtmak
|
Biqetîne
|
Neqetîne
|
Revandin
|
Kaçırmak
|
Birevîne
|
Nerevîne
|
Rijandin
|
Dökmek
|
Birijîne
|
Nerijîne
|
Şandin
|
Göndermek/Yollamak
|
Bişîne
|
Neşîne
|
Şewitandin
|
Yakmak
|
Bişewitîne
|
Neşewitîne
|
Tewandin
|
Eğmek/Bükmek
|
Bitewîne
|
Netewîne
|
Weşandin
|
Yayımlamak
|
Biweşîne
|
Neweşîne
|
Xebitandin
|
Çalıştırmak
|
Bixebitîne
|
Nexebitîne
|
Xeyîdandin
|
Küstürmek
|
Bixeyidîne
|
Nexeyidîne
|
Zivîrandin
|
Geri göndermek
|
Bizîvirîne
|
Nezîvirîne
|
Çêkirin
|
İmal etm/Üretmek
|
Çêke
|
Çêneke
|
Dadan/Daran
|
Kapamak/Kitlemek
|
Dade/Dare
|
Nedare
|
Dagirtin
|
Doldurmak
|
Dagire
|
Nedagire
|
Daketin
|
İnmek
|
Dakeve
|
Danekeve
|
Damezirandin
|
Kurmak
|
Damezirîne
|
Nedamezrîne
|
Daxistin
|
İndirmek/Düşürmek
|
Daxe
|
Danexe
|
Rahiştin
|
Asılmak(bir işe)
|
Rahêje
|
Nerahêje
|
Raketin
|
Yatmak
|
Rakeve
|
Ranekeve
|
Rakirin
|
Kaldırmak/Sökmek
|
Rake
|
Nerake
|
Raxistin
|
Sermek/Döşemek
|
Raxe
|
Neraxe
|
Rûniştin
|
Oturmak
|
Rûne
|
Nerûne
|
Vebûn
|
Açılmak
|
Vebe
|
Nevebe
|
Vegerîn
|
Geri dönmek
|
Vegere
|
Venegere/Nevegere
|
Vegotin
|
Anlatmak
|
Vebêje
|
Nebêje
|
Vekirin
|
Açmak
|
Veke
|
Neveke/Veneke
|
Veqetandin
|
Ayırmak
|
Veqetîne
|
Neveqitîne/Veneqetîne
|
Veşartin
|
Saklamak
|
Veşêre
|
Neveşêre/Veneşêre
|
Wergerandin
|
Çeviri yapmak
|
Wergerîn
|
Wernegerîne
|
Emir
kipi barındıran bir
metin paylaşalım şimdi:
Keça
min. (Kızım). Ez niha diçim kar. (Şimdi işe gidiyorum.) Tu jî nivînên xwe berhev bike. (Sen de yatağını topla.)
Malê hinekî bide hev. (Evi biraz
düzenle.) Hinek firaqen neşûştî hene, wan bişo.
(Biraz yıkanmamış bulaşık var, onları yıka.) Kincên şûştî ji cilşoyê derxe û raxe. (Yıkanmış giysileri çamaşırlıktan çıkar ve ser.) Odeya Serhat
zede belawela ye, desten xwe mede
wir, bila ew bi xwe bide hev. (Serhatın odası çok dağınık,
oraya elini sürme, o kendi toplasın.)
**Bu
parçada farkettiğiniz üzre, emir verilen şahıs ‘Sen’dir, üçüncü tekil şahısa emir vermek için yani Serhat odasını
kendi toplasın demek için “bila ew bi
xwe bide hev”demiştir, yani raweya
bilanî kullanmıştır. Bunu aşağıda daha da açalım:
!!!
Kürtçede emir kipinde bir tek şahıs vardır o da 2. Şahıştır. (Tekil ve Çoğul olmak üzere)
Yani;
Bikeve! “Düş!” demektir, hitap ettiğimiz şahıs ‘Sen’dir. Öte yandan bir de bunun
çoğulu var; Bikevin! Yani “Düşün” ya da “Düşünüz” burda da ‘Sen’ çoğul
olup ‘Siz’ anlamındadır.
Özetle; emir verdiğimiz
tekilse ‘Sen’, çoğulsa ‘Siz’dir. Yap,
yapın; döv, dövün; kır, kırın; gel, gelin… Şeklinde düşünülebilir.
!!!
Eğer
emir verdiğimiz şahıslar farklıysa o zaman Raweya
Bilanî kullanırız. Yani, başka şahıslara emir verme, başına bila getirilen istek şimdiki zamanı ile
ifade edilir.
Örnek:
Bila
bikevim. (Düşeyim.)
Bila
bikeve. (Düşsün.)
Bila
em bikevin. (Düşelim.)
Bila
bikevin. (Düşsünler.)
!! Fakat bila illa ki yazılmak zorunda değildir.
Başka şahıslarla çekildiğinde biz onun raweya bilanî olduğunu zaten anlarız.
Örnek:
Dîtin
fiili
(Bila) ez bibinim. (Göreyim.)
(Bila) ew bibîne
(Göre.)
(Bila) em bibinin (Görelim.)
(Bila) ew bibinin (Göreler.)
Şimdi
bu “yapalım, edelim”(raweya bilanî) halini daha iyi anlamak için örnek bir
metin paylaşalım:
Kawa: Em îro biçin têkberên nava malê bikirin.
(Biz bugün gidelim, ev içi eşyaları satın alalım.)
Şermîn: Baş e, jixwe zede dema me nema.
(Tamam, esasen fazla zamanımız yok.)
Kawa: Ka em lîsteyekê amade bikin. (Hadi bir liste
hazırlayalım.)
Şermîn: Rast e, bêjî lîste nabe. (Doğru,
listesiz olmaz.)
Kawa: Tu bibêje, ez binivîsim.
(Sen söyle ben yazayım.)
Şermîn: Çilso, sarinc, firin, tozmij,
televizyon..
Kawa: Wekî din, gelo em firaqşoyekê jî nekirin? (Ayrıca, acaba bir bulaşık
makinesi de almayalım mı?
Şermîn: Niha ne pêwîst e. (Şimdi gerekli
değil.)
Kawa: Baş e, her wiha em kompîturekê jî bikirin. ( Tamam, ayrıca bilgisayar da
alalım.)
Şermîn: Bila be. Gelo li malê xeta
telefonê heye? (Olsun. Acaba evde telefon hattı var mı?)
Kawa: Erê, lê em înternetê jî gire bidin. (İnternet de bağlayalım.)
Şermîn: Ew kare paşê ye. (O sonraki iş.)
Kawa: Ev qas bes e. (Bu kadar yeter.)
Nexwe em herin. (Öyleyse gidelim.)
Şermîn: Em biçin, dibe ku li firoşgehê
jî hin tişt bên bîra me. (Gidelim, belki dükkanda da aklımıza bir şeyler
gelir.)
***Bunların dışında xwestin (istemek) fiiliyle de birinden
bir şey yapmasını isteyebilirsiniz.
Örneğin:
Ez dixwazim tu biçî. (Senin gitmeni istiyorum.)
Ez dixwazim ew biçe. (Onun gitmesini istiyorum.)
Ez dixwazim em biçin. (Gitmemizi istiyorum.)
Ez dixwazim hûn biçin. (Sizin gitmenizi istiyorum.)
Ez dixwazim ew biçin. (Onların gitmesini istiyorum.)
*Olumsuzu için başına -na getirmek yeterli. Örneğin; Ez naxwazim tu biçî. (Gitmeni istemiyorum.)
*Olumsuzu için başına -na getirmek yeterli. Örneğin; Ez naxwazim tu biçî. (Gitmeni istemiyorum.)
Bunu diğer kişilere
göre de çekebiliriz; Ew dixwaze tu biçî (Senin gitmeni istiyor.) gibi..
**Ez dixwazim yerine "Min xwest" de kullanılabilir. Diğerleri; Te xwest, Wî/Wê xwest, Me xwestin, We xwestin ve Wan xwestin tir.
Örneğin; Min xwest tu biçî.
**Ez dixwazim yerine "Min xwest" de kullanılabilir. Diğerleri; Te xwest, Wî/Wê xwest, Me xwestin, We xwestin ve Wan xwestin tir.
Örneğin; Min xwest tu biçî.
*Bu başlık altında bir kaç farklı konuya da yer vermek istiyorum.
YAPABİLMEK/EDEBİLMEK
Bu tarz cümleler "karîn" fiiliyle oluşturulur. Bu İngilizcedeki "can"in karşılığıdır.
Ez dikarim biçim. (Gidebilirim.)
Tu dikarî biçî. (Gidebilirsin.)
Ew dikare biçe. (Gidebilir.)
Em dikarin biçin. (Gidebiliriz.)
Hûn dikarin biçin. (Gidebilirsiniz.)
Ew dikarin biçin. (Gidebilirler.)
Karîn fiilini olumsuz yapmak, yani yapamamak, edememek anlamı vermek için başına -ni önekini getirmemiz yeterlidir.
Ez nikarim biçim. (Gidemem) gibi..
Divêtî (Gereklilik)
Bir şeyi yapmanın 'gerekli' olduğu belirtilirken kullanılır.
Öznemizin başına "divê" getirmemiz yeterlidir.
Divê ez biçim. (Gitmem gerek.)
Divê tu biçî. (Gitmen gerek.) gibi..
Bu kez Bedirxan’ın
kitabından yararlandım. Umarım anlaşılmıştır.
*Ben
ne öğretmen, ne de Kürtçe konusunda yetkin biriyim. Sadece notlarımı deftere
çıkarmak yerine, blogta paylaşmak belki bir başkasına da yararlı olur diye daha
mantıklı geldi. Düzeltmek istediğiniz bir şey, ya da yanlış bulduğunuz anlatım
söz konusuysa berfdimsk@gmail.com a mesaj atabilirsiniz.
1 yorum:
Notların çok yardımcı oluyor. Ellerine sağlık
Yorum Gönder