Gelecek zaman bir çok dilde olduğu gibi Kürtçede de
ikiye ayrılır; gelecek zaman ve yakın gelecek zaman. İngilizceyle kıyaslayacak
olursak; “going to” yakın gelecek
zamana, “will future” ise gelecek
zamana tekabül eder.
Dema
bê ya nêzîk
Yakın gelecek zaman (Dema bê ya nêzîk) bir
işin henüz yapılmadığı, ancak “yapılmak üzere” olduğu durumlarda kullanılır.
Zamanı belirleyen, “kirin” yardımcı
fiilidir.
1.
adım: “kirin”
fiilinin dema niha, yani şimdiki zaman çekimini bir hatırlayalım.
Ez dikim.
Tu dikî.
Ew dike.
Em dikin.
Hûn dikin.
Ew dikin.
2.
adım: “kirin” yardımcı fiilinden sonra esas fiil, yani
yapmak üzere olduğumuz “fiil” gelir. Bu fiil de raweya fermanî çekimindedir.
(Bir önceki konuda raweya fermanî yani emir kipini incelemiştik. !!Burda emir
anlamında kullanılmaz asla, sadece çekimler birebir aynıdır. http://konusuyorumamaanlamiyorum.blogspot.com/2012/09/raweya-fermani-emir-kipi.html
)
Örnek1:
Ez dikim biçim. (Gitmek üzereyim.) => Ez 1.tekil kişidir; kirin 1.tekile göre çekilmiştir sonundaki –im ekine bakarsak, aynı şekilde raweya fermanî olarak çekimlenmiş çûn gitmek fiili de –im eki almıştır. )
Örnek1:
Ez dikim biçim. (Gitmek üzereyim.) => Ez 1.tekil kişidir; kirin 1.tekile göre çekilmiştir sonundaki –im ekine bakarsak, aynı şekilde raweya fermanî olarak çekimlenmiş çûn gitmek fiili de –im eki almıştır. )
Eklerine bakacak olursak; Ez di-k-im bi-ç-im.
Özetlersek; yakın gelecek zamandan bahsederken kirin
yardımcı fiilini dema niha ve şahısa göre çeker, ardından raweya fermanîye göre
çekimlenmiş fiilimizi getirir onun da sonuna şahıs ekimizi ekleriz.
Örnek
bir metin paylaşalım:
Dîlan:
Dembaş Helîn, ez dikim biçim mala Rojdayê tu jî nayêyî? (İyi günler Helîn, ben
Rojdanın evine gidiyorum/gitmek üzereyim, sen de gelmiyor musun?
Hêlîn:
Na, ez niha nikarim werim, em dikin malê paqij bikin. Heke karê min zû biqede, ez ê werim. (Hayır şimdi
gelemem, evi temizlemek üzereyiz. Eğer işim erken biterse geleceğim.)
Ez
dikim biçim. (Gitmek üzereyim.) (I
am going to go. )
Tu
dikî biçî (Gitmek üzeresin.) ( You
are going to go)
Ew
dike biçe. (Gitmek üzere.) (He/She
is going to go)
Em
dikin biçin. (Gitmek üzereyiz.) (We
are going to go)
Hûn
dikin biçin. (Gitmek üzeresiniz.)
(You are going to go)
Ew
dikin biçin. (Gitmek üzereler.)
(They are going to go)
Dema
bê
Gelecekte yapılması düşünülen iş veya gelecekte
olması beklenen durumu ifade eder. Yani henüz bu olay gerçekleşmemiş veya bu
durum içerisinde bulunulmamaktadır.
1.adım:
Kürtçede Dema bê için öznenin ardından “dê”
eki getirilir, fakat bu ek büzüşerek “ê”
halini alır. Bu ek özneden ayrı yazılır, ama bitişik yazıldığı hallerine de
rastlamak mümkün, ama doğrusu ayrı yazılmasıdır. Tu (Sen) fiili ünlüyle
bittiği için ê değil, yê eki
eklenir. –y kaynaştırmadır.
!!
Şayet
şahıs değil de, cins isim özneyse o zaman dê
kullanılır, ama ê şeklinde kullanmak da yanlış olmaz. Örnegin; Gotûbêj dê der heqê çi de be? (Söyleşi ne
hakkında olacak?) Gotûbêj ê der heqê çi de be?
Aynı zamanda şahıslar çoğulsa da dê kullanılır. Örneğin;
2.adım: “ê” den sonra raweya fermanî çekimine sahip fiilimiz gelir.
Aynı zamanda şahıslar çoğulsa da dê kullanılır. Örneğin;
2.adım: “ê” den sonra raweya fermanî çekimine sahip fiilimiz gelir.
Örnek:
Ez ê biçim.
(Gideceğim.) (I will go).
Tu yê biçî.
(Sen gideceksin.) (You will go.)
Ew ê biçe.
(O gidecek.) (He/She will go.)
Em ê biçin.
(Biz gideceğiz.) (We will go.)
Hûn ê biçin.
(Siz gideceksiniz.) (You will go.)
Ew ê biçin.
(Onlar gidecekler.) (They will go.)
Örnek
metin paylaşalım:
Dîlan:
Rojbaş, Hêlîn tu çawa
yî? (İyi Günler, Hêlîn nasılsın?)
Hêlîn:
Baş im, sax bi. Tu çawa yî? (İyiyim,
sağol. Sen nasılsın?)
Dîlan:
Spas, ez jî baş im. (Teşekkürler, ben de
iyiyim.) Sibê piştî nîvro em ê biçin
sinemayê, li filmê “Dol” temaşe bikin. (Yarın öğleden sonra sinemaya gideceğiz,
Dol filmini izleyeceğiz.) Tu jî dixwazî werî? (Sen de gelmek ister misin?)
Hêlîn:
Mixabin, ez nikarim werim. (Maalesef,
gelemem.) Ez ê sibê beşdarî gotûbêjekê bibim. (Yarın bir söyleşiye katılacağım.)
Dîlan:
Wa? Gotûbêj dê der heqê çi de be?
(Öyle mi? Söyleşi ne hakkında olacak?)
Hêlîn:
Dê li ser wêjeya kurdî ya nûjen be. (Yeni Kürt edebiyatı hakkında
olacak.) Dê nivîskar Remezan Alan,
Dilawer Zeraq û helbestan Kawa Nemir wekî axêver beşdar bibin. (Yazar Remezan Alan, Dilawer Zeraq ve şair Kawa Nemir
konuşmacı olarak katılacak. )
Dîlan:
Dê
gotûbêj li ku derê pêk were? (Konuşma nerede
gerçekleşecek/olacak?)
Hêlîn:
Dê
li salona Şaredariya Baxlarê be. (Bağlar Belediyesi salonunda
olacak.)
Dîlan:
Geleki baş e. (Çok iyi.) Bi rastî, ez jî
dixwazim guhdariya wan bikim. (Doğrusu, ben de onları dinlemek istiyorum.)
Hêlîn:
Hûn jî werin. Em bi hev re biçin
gotûbêjê. (Siz de gelin, söyleşiye birlikte gidelim.) Em dikarin paşê jî biçin
sînemayê. (Sonra da sinemaya gidebiliriz.)
Dîlan:
Dibe, lê divê ez bere ji hevalan
bipirsim. (Olur, ama önce arkadaşlara sormam gerek.) Ez ê te agahdar bikim.
(Sonra sana haber vereceğim.) Niha bimîne di xweşiyê de. (Şimdi hoşça kal.)
Hêlîn:
Li ser çawan.
*Yalnızca gelecek zamanlı (dema bê) olanlar
koyulaştırılmıştır.
***Şimdi
gelecek zamanda çok sık karşımıza çıkan zaman belirteçlerine bakalım:
Piştî
ku/ Berî ku
Bunları örnekler üzerinden anlatmak daha anlaşılır
olacaktır:
1) Em ê xwarinê bixwin. 2) Dûre em ê biçin parkê.
(Yemek yiyeceğiz. Sonra parka gideceğiz.)
*Şimdi
burda sıralı cümleler var, yemek yeme işinin önce, parka gitme işinin sonra
yapılacağını cümlelerden anlıyoruz.
Bu iki cümleyi piştî ku ve berî ku kullanarak iki
ayrı şekilde yazalım.
Piştî
ku
*1 em xwarinê bixwim, *2 em ê biçin parkê. (Yemek yedikten sonra parka
gideceğiz.)
Berî
ku
*2 em biçin parke, *1 em ê xwarinê bixwim. ( Parka gitmeden önce, yemek
yiyeceğiz.)
Özetlersek;
“Piştî ku”nun ardından 1. yani önce yapacağımız eylem gelir ve gelecek zaman
eki ê/dê kalkar, ardından 2. yapacağımız eylem gelecek zaman ekiyle bir gelir.
“Berî ku” ardındansa 2.yani sonra yapacağımız eylem gelir ve ê/dê kalkar,
ardından ilk yapacağımız eylem gelir.
Daha
iyi anlaşılması için bir örnek daha yapalım:
1) Ez ê bi hevalên xwe re bipeyivim. 2) Pişte ez ê
biryara xwe bidim.
1)Arkadaşlarımla konuşacağım. 2) Sonra kararımı
vereceğim. (Yani İlk yapacağımız iş arkadaşlarımızla konuşmak, ikinci
yapacağımız iş karar vermek)
Piştî
ku
*1 ez bi hevalên xwe re bipeyivim, *2 ez ê biryara xwe bidim. (Arkadaşlarımla
konuştuktan sonra, kararımı vereceğim.)
Berî
ku
*2 ez biryara xwe bidim, *1 ez ê bi hevalên xwe re bipeyivim. (Kararımı
vermeden önce, arkadaşlarımla konuşacağım.)
Dema
ku
İngilizcedeki “since” olarak düşünülebilir. Gene
örnek üzerinden gidelim:
Dema
ku
ez encamê hîn bibim, ez ê agahî bidim te. (Sonucu öğrendiğim zaman, sana haber
vereceğim.)
*Burda da dema ku’dan sonra dê/ê gelmez, fakat
ardından gelen cümle gelecek zaman olur.
Başka
bir örnek:
Dema ku ez wê bibînim, ez ê wê hembêz bikin. (Onu
gördüğümde/gördüğüm zaman, ona sarılacağım.)
Heke/Ku
İngilizcedeki “if”, Türkçedeki “eğer” in
karşılığıdır. Heke ve Ku aynı anlamdadır, ikisini de kullanabiliriz.
Örnek;
Heke
tu alîkariya min bikî, ez ê kare xwe
zû biqedînim. (Eğer bana yardım
edersen, işimi çabuk bitireceğim.)
Ku
ew rastiyê nebêje, ez ê pir biqehirim. (Eğer doğru söylemiyorsa,
çok kızacağım.)
Heke
baran nebare, em ê biçin seyranê. (Eğer yağmur yağmazsa,
gezintiye gideceğiz.)
*Örneklerden anlaşılacağı gibi, “heke” veya “ku” dan
sonra dilek-şart gelir, gelecek zaman ekleri gelmez, ardından gelen ikinci
cümleler gelecek zamandır.
Dibe
Ku
Belki anlamındadır. Gelecek zaman için
tahminlerimizi “dibe ku” kullanarak söyleyebiliriz.
Örneğin:
Dibe ku ez hinekî dereng bimînim. (Biraz geç
kalabilirim.)
Dibe ku em sibê biçin seyranê. (Yarın gezintiye
gidebiliriz.)
*Bu cümlelere baktığımızda kesinliği olmadığını
görüyoruz, ihtimal dahilinde olan, olabilirliği bulunan durumlarda kullanılır.
Son
olarak da;
Geleceğe dair bir şeyler söylerken şunları
kullanabiliriz;
Ez
bawer dikim (ku).. (Sanıyorum ki…)
Ez
dibêjim (ku).. (Ben diyorum ki..)
Ez
wisa difikirim (ku).. (Ben öyle düşünüyorum ki..)
*ku kullanmak gerekli değildir, o yüzden parantez
içinde, ama kullanadabilirsiniz.
Örneklerle daha anlaşılır hale getirelim:
Ez
bawer dikim (ku) piştî bîst salan siwarê dê bi
enerjiya rojê bixebitin. (Sanıyorum ki, 20. Yy. dan sonra arabalar güneş
enerjisiyle çalışacak.)
Ez
dibêjim (ku) mirov dê di bin behre de bajaran ava bikin.
(Diyorum ki/Bence insanlar deniz altında şehirler inşa edecek.)
Ez
wisa difikirim (ku) heta bîst salan dê qeşaya li
cemseran tev bihele û dinya di bin avê de bimîne. (Ben öyle düşünüyorum ki,
20.yy a kadar kutuplardaki buzların tamamı eriyecek ve dünya sular altında
kalacak.)
*Aslında tüm kalıplar “bence” anlamına gelir. Fikir beyan ederken kullanılır.
Gelecek zaman burada bitti, umarım anlaşılır
olmuştur. Fiillerin çekiminin raweya fermanî ile aynı olduğunu söylemiştik,
tabloyu yeniden buraya ekliyorum. Tabloya bakarak siz de cümleler kurmaya
çalışabilirsiniz, tek yapmanı gereken "bi" ekiyle çekimlenmiş fiilleri kişiye
göre çekmek olacaktır=> yani –im/ -î/ -e/ -in/ -in/ -in eklerini getirmek.
!!Tekrar hatırlatmakta fayda var, gelecek zamandaki anlamı raweya fermanî yani emir kipi değildir, sadece çekimleri aynı olduğundan bu tabloyu paylaşıyorum.
Lêker
|
Wate
|
Raweya Fermanî
|
Neyînî
|
Anîn
|
Getirmek
|
Bîne
|
Neyîne
|
Hêlan
|
Bırakmak/Terk etmek
|
Bihêle
|
Nehêle
|
Gotin
|
Söylemek
|
Bibêje
|
Nebêje
|
Xwarin
|
Yemek
|
Bixwe
|
Nexwe
|
Hatin
|
Gelmek
|
Bê
|
Neyê
|
Avêtin
|
Atmak
|
Biavêje
|
Neavêje
|
Bihîstin
|
Duymak
|
Bibihîze
|
Nebihîze
|
Bijartin
|
Seçmek
|
Bibijêre
|
Nebijêre
|
Biraştin
|
Izgara Etmek
|
Bibirêje
|
Nebirêje
|
Birin
|
Götürmek
|
Bibe
|
Nebe
|
Bûn
|
Olmak
|
Bibe
|
Nebe
|
Cûtin
|
Çiğnemek
|
Bicû
|
Necû
|
Çûn
|
Gitmek
|
Biçe
|
Neçe
|
Dayîn/Dan
|
Vermek
|
Bide
|
Nede
|
Dîtin
|
Görmek
|
Bibîne
|
Nebîne
|
Dotin
|
Sağmak
|
Bidoşe
|
Nedoşe
|
Firotin
|
Satmak
|
Bifiroşe
|
Nefiroşe
|
Gestin
|
Isırmak/Dişlemek
|
Bigeze
|
Negeze
|
Gihîştin
|
Ulaşmak/Olgunlaşmak
|
Bigihêje
|
Negihêje
|
Girtin
|
Yakalamak/Alıkoymak
|
Bigire
|
Negire
|
Guhartin
|
Değiştirmek
|
Biguhêre
|
Neguhêre
|
Guhastin
|
Aktarmak/Nakletmek
|
Biguhêze
|
Neguhêze
|
Guvaştin
|
Sıkmak
|
Biguvêşe
|
Neguvêşe
|
Hejmartin
|
Saymak
|
Bihejmêre
|
Nehejmêre
|
Hinartin
|
Göndermek/Yollamak
|
Bihinêre
|
Nehinêre
|
Ketin
|
Düşmek
|
Bikeve
|
Nekeve
|
Kirin
|
Yapmak
|
Bike
|
Neke
|
Kolan
|
Kazmak
|
Bikole
|
Nekole
|
Kuştin
|
Öldürmek
|
Bikuje
|
Nekuje
|
Kutan
|
Dövmek/Vurmak
|
Bikute
|
Nekute
|
Lîstin
|
Oynamak
|
Bilîze
|
Nelîze
|
Malaştin
|
Süpürmek/Silmek
|
Bimalêje
|
Nemalêje
|
Mayîn/Man
|
Kalmak
|
Bimîne
|
Nemîne
|
Mirin
|
Ölmek
|
Bimire
|
Nemire
|
Nivistin
|
Uyumak/Yatmak
|
Binive
|
Nelive
|
Pan
|
Beklemek
|
Bipê
|
Nepê
|
Parastin
|
Savunmak
|
Biparêze
|
Neparêze
|
Pişaftin
|
Eritmek/Asimile Etm.
|
Bipişêve
|
Nepişêve
|
Qefaltin
|
Yakalamak/Zapt etm.
|
Biqefêle
|
Neqefêle
|
Qeşartin
|
Soymak(Kabuğunu)
|
Biqeşêre
|
Neqeşêre
|
Rijandin
|
Dökmek
|
Birêje
|
Nerêje
|
Sotin
|
Yakmak
|
Bisoje
|
Nesoje
|
Stran
|
Şarkı söylemek
|
Bistrê
|
Nestrê
|
Şikestin
|
Kırılmak/Yenilmek
|
Bişikê
|
Neşikê
|
Şûştin
|
Yıkamak
|
Bişo
|
Neşo
|
Westan
|
Yorulmak
|
Biweste
|
Neweste
|
Xistin
|
Düşürmek/İndirmek
|
Bixe
|
Nexe
|
Xwendin
|
Okumak
|
Bixwîne
|
Nexwîne
|
Xwestin
|
İstemek
|
Bixwaze
|
Nexwaze
|
Zan
|
Doğmak/Doğurmak
|
Bizê
|
Nezê
|
Barîn
|
Yağmak
|
Bibare
|
Nebare
|
Bezîn
|
Koşmak
|
Bibeze
|
Nebeze
|
Borîn
|
Böğürmek
|
Bibore
|
Nebore
|
Civîn
|
Toplanmak
|
Bicive
|
Necive
|
Çinîn
|
Biçmek/Koparmak
|
Biçine
|
Neçine
|
Êşîn
|
Ağrımak
|
Biêşe
|
Neêşe
|
Firîn
|
Uçmak
|
Bifire
|
Nefire
|
Gerîn
|
Gezmek/Dolaşmak
|
Bigere
|
Negere
|
Guhêrin
|
Değişmek
|
Biguhere
|
Neguhere
|
Herikîn
|
Akmak
|
Biherike
|
Neherike
|
Karîn
|
Yapabilme/Edebilme
|
Bikare
|
Nekare
|
Kelîn
|
Kaynamak/Haşlanmak
|
Bikele
|
Nekele
|
Kenîn
|
Gülmek
|
Bikene
|
Nekene
|
Kirîn
|
Satın almak
|
Bikire
|
Nekire
|
Meşîn
|
Yürümek
|
Bimeşe
|
Nemeşe
|
Nasîn
|
Tanımak
|
Binase
|
Nenase
|
Nêrîn
|
Bakmak
|
Binêre
|
Nenêre
|
Nivîsîn
|
Yazmak
|
Binivîse
|
Nenivîse
|
Peyivîn
|
Konuşmak
|
Bipeyive
|
Nepeyive
|
Qedîn
|
Bitmek
|
Biqede
|
Neqede
|
Qerisîn
|
Sıkışmak/Donmak
|
Biqerise
|
Neqerise
|
Qetîn
|
Kopmak/Yırtılmak
|
Biqete
|
Neqete
|
Qewimîn
|
Meydana Gelmek
|
Biqewime
|
Neqewime
|
Revîn
|
Kaçmak
|
Bireve
|
Nereve
|
Şewitîn
|
Yanmak
|
Bişewite
|
Neşewite
|
Weşîn
|
Yayımlanmak/Dökülmek
|
Biweşe
|
Neweşe
|
Xebitîn
|
Çalışmak
|
Bixebite
|
Nexebite
|
Xeyîdîn
|
Küsmek
|
Bixeyide
|
Nexeyide
|
Barandin
|
Yağdırmak
|
Bibarîne
|
Nebarîne
|
Bezandin
|
Koşturmak
|
Bibezîne
|
Nebezîne
|
Ceribandin
|
Denemek/Sınamak
|
Biceribîne
|
Neceribîne
|
Civandin
|
Toplamak/Yığmak
|
Bicivîne
|
Necivîne
|
Çirandin
|
Yırtmak
|
Biçirîne
|
Neçirîne
|
Domandin
|
Devam etm/Sürdürmek
|
Bidomîne
|
Nedomîne
|
Êşandin
|
Acıtmak/Ağrıtmak
|
Biêşîne
|
Neêşine
|
Firandin
|
Uçurmak
|
Bifirîne
|
Nefirîne
|
Gerandin
|
Gezdirmek
|
Bigerîne
|
Negerîne
|
Guherandin
|
Değiştirmek
|
Biguherîne
|
Neguherîne
|
Herikandin
|
Akıtmak
|
Biherikîne
|
Neherikîne
|
Kişandin
|
Çekmek
|
Bikişîne
|
Nekişîne
|
Kelandin
|
Kaynatmak/Haşlamak
|
Bikelîne
|
Nekelîne
|
Kenandin
|
Güldürmek
|
Bikenîne
|
Nekenîne
|
Meşandin
|
Yürütmek
|
Bimeşîne
|
Nemeşîne
|
Nasandin
|
Tanıtmak
|
Binasîne
|
Nenasîne
|
Peyivandin
|
Konuşturmak
|
Bipeyivîne
|
Nepeyivîne
|
Qedandin
|
Bitirmek
|
Biqedîne
|
Neqedîne
|
Qerisandin
|
Sıkıştırmak/Dondurmak
|
Biqerisîne
|
Neqerisîne
|
Qetandin
|
Koparmak/Yırtmak
|
Biqetîne
|
Neqetîne
|
Revandin
|
Kaçırmak
|
Birevîne
|
Nerevîne
|
Rijandin
|
Dökmek
|
Birijîne
|
Nerijîne
|
Şandin
|
Göndermek/Yollamak
|
Bişîne
|
Neşîne
|
Şewitandin
|
Yakmak
|
Bişewitîne
|
Neşewitîne
|
Tewandin
|
Eğmek/Bükmek
|
Bitewîne
|
Netewîne
|
Weşandin
|
Yayımlamak
|
Biweşîne
|
Neweşîne
|
Xebitandin
|
Çalıştırmak
|
Bixebitîne
|
Nexebitîne
|
Xeyîdandin
|
Küstürmek
|
Bixeyidîne
|
Nexeyidîne
|
Zivîrandin
|
Geri göndermek
|
Bizîvirîne
|
Nezîvirîne
|
Çêkirin
|
İmal etm/Üretmek
|
Çêke
|
Çêneke
|
Dadan/Daran
|
Kapamak/Kitlemek
|
Dade/Dare
|
Nedare
|
Dagirtin
|
Doldurmak
|
Dagire
|
Nedagire
|
Daketin
|
İnmek
|
Dakeve
|
Danekeve
|
Damezirandin
|
Kurmak
|
Damezirîne
|
Nedamezrîne
|
Daxistin
|
İndirmek/Düşürmek
|
Daxe
|
Danexe
|
Rahiştin
|
Asılmak(bir işe)
|
Rahêje
|
Nerahêje
|
Raketin
|
Yatmak
|
Rakeve
|
Ranekeve
|
Rakirin
|
Kaldırmak/Sökmek
|
Rake
|
Nerake
|
Raxistin
|
Sermek/Döşemek
|
Raxe
|
Neraxe
|
Rûniştin
|
Oturmak
|
Rûne
|
Nerûne
|
Vebûn
|
Açılmak
|
Vebe
|
Nevebe
|
Vegerîn
|
Geri dönmek
|
Vegere
|
Venegere/Nevegere
|
Vegotin
|
Anlatmak
|
Vebêje
|
Nebêje
|
Vekirin
|
Açmak
|
Veke
|
Neveke/Veneke
|
Veqetandin
|
Ayırmak
|
Veqetîne
|
Neveqitîne/Veneqetîne
|
Veşartin
|
Saklamak
|
Veşêre
|
Neveşêre/Veneşêre
|
Wergerandin
|
Çeviri yapmak
|
Wergerîn
|
Wernegerîne
|
*Düzeltmek istediğiniz bir şey, ya da yanlış bulduğunuz anlatım söz konusuysa berfdimsk@gmail.com a mesaj atabilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder