Şimdiki Zamanın Hikayesi (Dema Boriya Berdest ya da Çîrokîya Dema Niha)

Di’li geçmiş zamanı hangi durumlarda kullanıyorduk? Geçmişte yaşanmış/olmuş anlık eylem veya durumlarda kullanıyorduk. Peki eylemimiz anlık değil de sürekliliği olan bir eylemse ne yapıyoruz? O vakit, şimdiki zamanın hikayesi devreye giriyor.

Sürekli süreksiz durumunu şöyle açalım. Örneğin; düşmek, bulmak, başlamak bir süreklilik arz etmez, bir anda olur ve biter. Öte yandan, uyumak, çalışmak, öğretmek gibi fiiller bir anda olup bitmeyen sürekliliği olan fiillerdir. Yani, süreksiz olan fiiller için di’li geçmiş zaman (Dema Boriya Têdeyî), sürekli fiiller için de şimdiki zamanın hikayesini (Dema Boriya Berdest) kullanırız. Bu İngilizcedeki Past Continuous Tense’in karşılığıdır. Aynı zamanda “used to” kalıbına da karşılık geldiğini aşağıda göreceğiz.

Bu zamanda iki zaman birleşiktir. Şimdiki zaman (Dema Niha) öneki olan 'di' ve di'li geçmiş zamanın fiil kökü= şimdiki zamanın hikayesi.

Yine burda geçişli/geçişsiz fiil önem arz ediyor.

A: Fiilimiz geçişli mi yoksa geçişli mi ona bakacağız. Eğer geçişsizse;

1.adım: Fiilimizin di’li geçmiş zaman (dema boriya têdeyî) çekimini hatırlayacağız.

Örneğin; çûn fiili geçişsizdir. Dema boriya têdeyî çekimi neydi?

Ez çûm.

Tu çûyî.

Ew çû.

Em çûn.

Hûn çûn.

Ew çûn.

2.adım: Fiilimizin dema boriya têdeyî çekimlerinin başına –di önekini getireceğiz.

Ez di-çûm.

Tu di-çûyî.

Ew di-çû.

Em di-çûn.

Hûn di-çûn.

Ew di-çûn.

B: Fiilimiz geçişli, yani nesne alan bir fiilse;

Örneğin; gotin (söylemek/anlatmak) geçişli bir fiildir, nesne alır.

1.adım: Bükümlü zamirlerimizi hatırlayacağız.

Ez => Min

Tu=> Te

Ew=> Wî (eril), Wê (dişil)

Em => Me

Hûn => We

Ew => Wan

2.adım: Fiilimizin di’li geçmiş zaman kökünü hatırlayacağız.

Neydi; “got”.

3.adım: Fiilimizin aldığı nesnenin tekil mi yoksa çoğul mu olduğuna bakacağız.

Eğer tekilse; fiilimizin başına yalnızca –di önekini getiririz, sonuna ek almaz.

Eğer çoğulsa; fiilimiz başına –di önekini, sonunaysa –in çoğul ekini getiririz.

Örneğin;
Min çîrok digot. (Hikaye anlatıyordum.)

Min çîrokên digotin. (Hikayeler anlatıyordum.)

OLUMSUZLUK

Diğer 2 zamanda (Dema boriya têdeyî ve Dema boriya dûdar) olduğu gibi, Dema boriya berdest için de olumsuzluk öneki –ne’dir.

Örneğin;

Ez nediçûm.

Min çîrok nedigot.

**!!Hatırlayacağınız gibi, Dema Niha da yardımcı fiille oluşturulan fiillerden söz etmiştik. Neydi bunlar? Rabûn, Vekirin gibi. Dema Niha da -di eki bu fiillerin arasına geliyordu. Dema boriya berdest'te de aynı şekildedir.;

Örneğin; 
Ez radibûm.
Ew vedikir. gibi..

Dema ku/Gava ku

Dema ku ve gava ku, iki cümleyi birbirine bağlamak için kullanılır. Örneklerle daha açıklayıcı olacaktır:

Örnek1: Dema ku ez diçûm malê, baran dibarî. ( Eve gidiyorken, yağmur yağıyordu.)

*İkisi de sürekliliği olan fiiller.

Örnek2: Gava ku ez derketim derve, berf dibarî. (Evden çıktığımda, kar yağıyordu.)

*İlki anlık eylem, ikincisi sürekliliği olan eylem.

Örnek3: Dema ku em diçûn malê, me qeza kir. (Eve giderken, kaza yaptık.)

*İlki sürekliliği olan bir eylem, ikincisi anlık.

Dema em zarok bûn..

Geçmişte devam eden zamanı anlatmak için de dema boriya berdest kullanırız. Bu İngilizcedeki used to kalıbının karşılığıdır. Şöyle düşünelim; bir arkadaşınızla oturmuşsunuz, geçmişten bahsediyorsunuz. Geçmişte sürekli yaptığınız işleri/eylemleri, veya bulunduğunuz durumları anlatmada kullanılır. Aynı zamanda geçmiş zamanı tasvir etmede de kullanılır. Örneğin, geçmişteki insan veya nesnelerin fiziksel veya karakteristik özelliklerini tasvir etmek için kullanılır.

Bunu örnek bir parçayla açalım:

Dîlan: Dema em zarok bûn, me lîstikên gelek xweş dilîstin. (Biz çocukken çok güzel oyunlar oynuyorduk.)

Narîn: Erê, em tim li derve bûn, em heta derengiya şeve li kuçeyan digeriyan. (Evet, sürekli dışardaydık, hatta akşam geç saatlere kadar sokaklarda dolaşırdık.)

Rojda: We qet lîstika “Gupê” dîlist? (Hiç Gupê oyunu oynar mıydınız?)

Narîn: Nayê bîra min. (Hatrımda değil.) Ew çawa bû? (Nasıldı?)

Rojda: Yekî digot “Yek, du, se, gup!” (Biri 1,2,3 gup diyordu.) Piştî denge “gup”, her kesî deve xwe digirt û bêdeng dima. (Gup sesinden sonra, herkes ağzını kapatıyor ve sessiz kalıyordu.)

**Fiillerin di’li geçmiş zaman çekimlerine şu yazının sonundaki tablodan ulaşabilirsiniz=> http://konusuyorumamaanlamiyorum.blogspot.com/2012/09/dema-boriya-tedeyisade-dili-gecmis-zaman.html

**Yaptığım şey oldukça amatör bir iştir, eleştiride bulunurken bunu göz önünde bulundurursanız sevinirim. Hatalı anlatım söz konusuysa; berfdimsk@gmail.com ‘a mail atabilirsiniz.