Kürtçede Takılar (3)

Öncelikle diğer iki yazıda gördüğümüz takılarımızı hatırlayalım;

1) Tamlama takısı:

-ê tekil eril için

-a tekil dişil için

-ên her iki cinsten çoğul için

2) Belgisiz takı:

*Yalın haldeyse;

-ek tekil ve dişi eril için

-in her iki cinsin çoğulu için

*Belgisiz durumdaki ad, bir tümleç ya da bir epitetle tamamlanmışsa;

-ekî (tekil eril için)

-eke (tekil dişil için)

-ine (her iki cinsin çoğulu için)

********

A) Tamlama takıları olan –ê, -a ve –ên eskiden; -yê (onunki-eril) –ya (onunki-dişil) ve yên (onlarınki-çoğul) olarak kullanılıyordu. Günümüzde bu kullanıma belli yöreler hariç pek rastlanmıyor. Fakat; ikisi “aynı” anlamı vermediği için bunları bilmekte de yarar var.

Örneklerle açalım;

1) Ev hespê Soro ye. (Bu Soro’nun atıdır.) => Ev hesp yê Soro ye. (Bu at Soro’nunkidir.)

2) Ev mehîna Soro ye. (Bu Soro’nun kısrağıdır.) => Ev mehin ya Soro ye. (Bu kısrak Soro’nunkidir.)

3) Ev hespên Soro ne. (Bunlar Soro’nun atlarıdır.) => Ev hesp yên Soro ne. ( Bu atlar Soro’nunkilerdir.)

B) Yalın haldeki belgisiz ad için geçmişte “yek” kullanılıyordu. Günümüzdeyse –y düşmüş, yalnızca –ek kalmıştır. Yalın haldeki belgisiz ad için, çoğul belgisizlik takısı da “hin” (birtakım, bazı) kullanılıyordu. Hala da kullanıldığına rastlanır.

Örneğin;

yek hesp = bir (tek) ad =>> hespek

yek mehîn = bir (tek) kısrak =>> mehînek

hin hesp = birtakım/bazı atlar =>> hespin

hin mehîn = birtakım/bazı kısraklar =>> mehînin

**hin yerine hinek kullanıldığı da görülmektedir.

C) Belgisiz durumdaki ad, bir tümleç ya da bir epitetle tamamlanmışsa eskiden şu şekilde kullanılıyordu: 

(Botan’da bazı yörelerde hala yaşamaktadır.)

Eski	Yeni
Hespek yê Soro (bir at, Soro’nun atı)	Hespekî Soro (Soro’nun bir atı)
Mehînek ya Soro (bir kısrak, Soro’nun kısrağı)	Mehîneke Soro (Soro’nun bir kısrağı)
Hespin yên Soro (atlar, Soro’nun atları)	Hespine Soro (Soro’nun atları)

*Uyarı! Eğer çoğul ve bir tümleç ya da epitetle tamamlanmış sözcüklerde “hin” kullanmak istiyorsak; “hin hespên Soro” demeliyiz. =>> “hin hespine Soro” YANLIŞTIR!

**Başka bir kullanım:

-î (eril) ve –e (dişil) son ünlüleri, Türkçedeki belgisiz (bir) sıfatı gibi, sıfatların önünde başlıbaşına kullanılabilirler.

Örneğin;

Ev hesp î qenc e. (Bu at, iyi bir attır.)

Ev mehîn e qenc e. (Bu kısrak, iyi bir kısraktır.)

**Çoğul halinde bu görevi “-en” üstlenir.

Ev hesp en qenc in. (Bu atlar, iyi atlardır.)

Mîr Celadet Elî Bedirxan’ın kitabından yararlanılmıştır.