a)
Özne durumunda şahıs zamirleri:
Ez
(ben)
Tu
(sen)
Ew
(o)
Em
(biz)
Hûn
(siz)
Ew
(onlar)
b)
Tümleç durumunda şahıs zamirleri:
Min
(beni)
Te
(seni)
Wî (eril)
/Wê
(dişil) (onu)
Me
(bizi)
We (sizi)
Wan
(onları)
Örnek:
Tu min dibînî. (Beni
görüyorsun.)
Ji bo te (Senin için)
**Eğik durumdaki şahıs
zamirleri, iyelik rolü de üstlenir:
Hespên min, te, wî/wê, me, we, wan (Benim,
senin, onun, bizim, sizin, onların atları)
**
“ê” zamiri:
Tekil üçüncü şahısta ve
eğik durumda, şahıs zamirinin ancak aşağıdaki hallerde kullanılan ve iki cinste
de ortak olan kısa bir ê biçimi vardır:
a) Doğrudan bir fiile
bağlı dolaylı tümleç:
Min got wî ya da wê
yerine => Min got ê. (Ben ona
söyledim.)
Min da wî ya da wê
yerine => Min da ê. (Ben ona
verdim.)
*Bu ê, fiile bitişik de
yazılabilir.
b)
Bir edatla bağlantılı dolaylı tümleç:
Bi wî ya da bi wê
yerine => Pê ya da vê kullanılır. (onunla)
Ji wî ya da ji wê
yerine => Jê kullanılır. (ondan)
Li wî ya da li wê
yerine=> Lê kullanılır. (onun
üstüne)
Di wî re ya da Di wê re
yerine=> Tê re kullanılır. (onun
arasında).
**Aynı işlevi görmek
üzere, vî, vê => wî ve wê işaret
zamirlerinin yerine de kullanılabilir.
Dönüşlü
Şahıs Zamiri : “Xwe”
Xwe
(kendi) bir cümlede, doğrudan ya da dolaylı tümleç ya da ad
tümleci (iyelik) olarak kullanılabilir.
a) Xwe’nin fiil tümleci
olarak kullanımı:
Örneklerle açıklamak
daha kolay:
1)
Ez xwe dibînim. (Ben kendimi görüyorum.)
2)
Tu xwe dibînî. (Sen kendini görüyorsun.)
3)
Ew xwe dibîne. (O kendini görüyor.)
4)
Em xwe dibinin. (Biz kendimizi görüyoruz.)
5)
Hûn ji xwe re goşt bikirin. (Siz
kendinize et satın alacaksınız.)
6)
Ew masê li ber xwe datînin. (Onlar
masayı kendi önlerine koyuyorlar.)
**Geçişli cümlelerde de
durum aynıdır;
Me xwe êşand. (Biz kendimize acı verdik.)
Min xwe dît. (Ben kendimi gördüm.)
b) Xwe’nin iyelik
zamiri olarak kullanımı:
1)
Ez hespê xwe dibînim. (Ben kendi
atımı görüyorum.)
2)
Tu kitêba xwe dixwînî. (Sen kendi
kitabını okuyorsun.)
3)
Ew diçe gundê xwe. (O kendi köyüne
gidiyor.)
4)
Em di konê xwe de ne. (Biz kendi
çadırımızdayız.)
5)
Hûn diçin gundê xwe. (Siz kendi
köyünüze gidiyorsunuz.)
6)
Ew ji bajarê xwe dernakevin. (Onlar
kendi şehirlerinden çıkmıyorlar.)
**Aşağıdaki
cümlelerinin her birinde, bir çok özne var, xwe onların tümünün birden yerini
tutar.
=> Soro û Lezgîn bi
bavê xwe re diaxêvin. (Soro ve Lezgîn kendi babalarıyla konuşuyorlar.)
=> Ez û tu, em diçin
cem cîranê xwe. (Ben ve sen kendi komşumuza gidiyoruz.)
**İyelik, öznelerin
tümü için değil de yalnız bir tanesi için söz konusuysa o zaman XWE KULLANILMAZ! O şahısa özgü zamir
kullanılır.
=> Min û te, me
keriyê te anî gund. (Ben ve sen, senin sürünü köye götürdük.)
Daha
spesifik olarak;
Soro û Lezgîn û deya xwe hatin dersek => Soro, Lezgîn ve
anneleri geldi demiş oluruz. Yani Soro ve Lezgîn’in annesi.
*Fakat anne sadece
birine aitse;
Soro, Lezgîn û deya wî hatin deriz => Yani, Soro, Lezgîn
ve annesi geldi.
XWE’nin
kullanımına başka örnekler:
**Ew dersa xwe dixwîne. (O kendi dersini okuyor.)
eğer “Ew dersa wî dixwîne” deseydik;
başkasının dersini okuyor anlamına gelirdi.
**Ez te û birayê xwe dibînim. (Ben seni ve kendi
kardeşimi görüyorum.) Eğer “Ez te û birayê te
dibînim” deseydik seni ve kardeşini görüyorum demiş olurduk.
**Ez pezê me diçêrînim.
(Koyunlarımızı otlatıyorum.) =>
Bu cümlede xwe KULLANILMAZ! Çünkü Özne “Ez” tekildir, fakat aitlik çoğul yani “me”dir.
Ez pezê xwe diçêrînim dersek; kendi
koyunlarımı otlatıyorum olur yani; “min”in
yerine geçer.
İşdeş
Zamir: HEV
Hev dışında başka
ağızlarda kullanılan değişik versiyonları mevcut ama sık kullanılanı “hev”dir.
Bir işi, birden fazla öznenin karşılıklı ya da birlikte yapma durumunda
kullanımına ihtiyaç duyulur.
1) Hev’in dolaylı ya da
dolaysız fiil tümleci olarak kullanımı:
Em hev dibinin. (Biz
birbirimizi görüyoruz.)
Hûn ji hev re goşt
bikirin. ( Siz birbiriniz için et satın alın.)
Me hev dît.
(Birbirimizi gördük.)
Zînê û Gulê hev maç
kir. (Zînê ve Gulê öpüştüler.)
**Hev çoğu zaman fiil
deyimleri ve bileşik fiiller yapmaya yarar:
Li
hev hatin: Mutabık kalmak, anlaşmak
Bi
hev çûn: Kavga etmek
Li
hev siwar kirin: Kurmak, birleştirmek
Ji
hev nas kirin: Ayırt etmek
!!!Hev’le belirtilen
sözcükler daima çoğuldur.
2) Hev’in iyelik olarak
kullanımı:
*Em ap û pismamên hev nas dikin. ( Biz birbirimizin amca
ve amcazadelerini tanıyoruz.)
*Em birayên hev in. (Biz birbirimizin kardeşiyiz.)
*Ferzo û Biro qala hev dikir. (Ferzo ve Biro
birbirlerinden söz ediyorlardı.)
*Em diçin malên hev. (Biz birbirimizin evlerine
gidiyoruz.)
3) Hev’in edat tümleci
olarak kullanımı:
Bi,
di, ji gibi edat zamirleriyle çatılan hev aşağıdaki gibi
büzülme yapar:
Bi
hev
yerine => pev, pêk ya da vêk
Di
hev
yerine=> tev ya da têk
Ji
hev
yerine=> jev ya da jêk
Li
hev
yerine=> lev ya da lêk
Mîr Celadet Elî Bedirxan’ın kitabından yararlanılmıştır.
2 yorum:
Sağ ol emeğine sağlık..ama benim önce türkçe dilbilgisi öğrenmem gerekecek..ne anlarım ne konuşurum kürdçeyi yinede aşina ouyorum sayenizde ...
Çok faydalı, emeğinize sağlık. Keşke arayüzünü biraz daha geliştirseniz ve/ veya telefona indirebileceğimiz bir uygulama yapsanız çok makbule gecerdi
Yorum Gönder